Osmanlı İmparatorluğunda Devşirme Sistemi ve Devşirilen Çocuklar 1460 1650

TÜBİTAK Projesi, 2015 - 2018

Proje Türü: TÜBİTAK Projesi
Başlama Tarihi: Aralık 2015
Bitiş Tarihi: Mayıs 2018

Proje Özeti

Bu çalışma Osmanlı Devleti’nin belkemiğini oluşturan devşirme sisteminin kurumsal yapısını 15. yüzyıldan 17. yüzyılın ortalarına kadar arşiv belgelerine dayanarak inceleyip bu kurumsal yapının temel işleyişini, geçirdiği dönüşümü, ve devşirilen çocukların deneyimlerini devşirildikleri bölgelerle birlikte ele alacaktır. Projenin konusu (devşirme kurumunun tüm evrelerinin araştırılıp kurumsal prosedürlerin tespit edilmesi) Osmanlı sosyo-ekonomik tarihine daha yakından bakacak ve Osmanlı çocuk tarihçiliğine yeni metodolojik bir yaklaşım sunabilecek niteliktedir. Bu çalışma devşirilen çocukların etnik yapısı, yaş, boy, yüz hatları gibi fiziksel özellikleri, sağlık koşulları, devşirilme öncesinde yaşadıkları şiddet oranları, devşirme sisteminden kaçma veya zorla bu sisteme dahil olma mücadeleleri, ailelerin devşirme karşısındaki tutumları, devşirmelerin saraylarda ve Türk köylerinde almış oldukları eğitim, görevlendirildikleri işler ve devşirmelik hakkında diğer birçok bilinmeyeni gün yüzüne çıkartmayı hedefler. Son derece renkli ve tarih sayfalarında zor rastlanır çeşitlilikte malzemenin erken modern toplumlarına bir kapı açabilecek, Hıristiyan Osmanlı çocuklarının fiziki ve sosyal fotoğraflarını bize sunarak, sadece devşirme sisteminin kurumsal tarihini oluşturmada değil, Osmanlı sosyal tarihine de önemli bir katkı sağlayacaktır. Bu katkı uluslararası saygın kuruluşlarda yayın ve projenin dokuzuncu ayında düzenlenecek bir çocuk tarihi konferansı ve yirmibirinci ayında projenin bulgularının paylaşılacağı devşirme üzerine yapılacak olan bir çalıştay ile yaygınlaştırılacaktır.

Elde edilecek malzemenin derlenmesi, çevrilmesi, ve veri tabanlarına girilmesi koordine bir ekip çalışması (bir araştırmacı, arşiv deneyimine sahip iki asistan, GIS kullanabilen bir asistan, ve dönemin kurumsal tarihine son derece vakıf olan proje danışmanımız) ile gerçekleştirilecektir. Projenin ilk on ayında üç ayrı arşiv malzemesi üzerinde proje yürütücüsü, ve 2 asistan ayrı ayrı çalışacaklartır: 1603-4 yılları devşirme çocuklar eşkal defterinin (Başbakanlık Osmanlı Arşivlerinin Maliyeden Müdevver tasnifinde 7600 no’lu defter) çevirisi, Başbakanlık Osmanlı Arşivlerinde devşirilme süreçleri ve saray görev ve atamalarına dair belgelerin toplanması, ve son olarak İSAM arşivlerinde şer’iyye sicillerinin taranması ve seçilen bölgelerde ne sıklıkla çocuklar devşirildiği ve Türk ailelerin yanına verilenlerin tespiti. On ikinci aydan sonra asistanlar daha büyük hacimli olan şer’iyye sicilleri arşivindeki araştırmaya devam edecek ve bu tarama ve veritabanı oluşturma sürecini on sekizinci ay sonuna kadar tamamlayacaklardır. Araştırmanın son altı aylık aşamasında derlenen tüm veriler bir araya getirilecek, proje danışmanı gözetiminde devşirmelik kurumunun tüm evreleri analiz edilecek ve örgütsel yapının geçirdiği değişim tespit edilecektir. Bu değişimin nedenleri ve Osmanlı toplumsal ve siyasal yapısına etkileri analiz edilecektir. Ayrıca, bu aşamada araştırmacı Osmanlı’nın devşirme çocuklarını Avrupa çocuk tarihçiliğini de göz önünde bulundurarak bu alandaki uluslararası tarih yazını ekseninde değerlendirecektir.

Osmanlı tarih yazıcılığında çok az sayıda çalışma devşirme sistemi ile ilgilenmiştir. Devşirme daha çok Yeniçeri Ocağına asker alma yöntemi olarak değerlendirilmesinden dolayı askeri teşkilat tarihi altında Yeniçeri Ocağı ile bir bütün olarak ele alınmış ve bu bağlamda araştırmacıların birincil kaygısı Osmanlı devletinin rasyonelini izah etmek olmuştur. Bu sebeple gerek çocuk tarihi açısından devşirme sistemi yeterince tartışılmamıştır. Bir çocuk devşirme olduğu zamandan Yeniçeri Ocağına alınana kadar birçok merhaleden geçmek zorundadır. Kaldı ki devşirmeler sadece asker değil Osmanlı yönetici eliti olmaları sebebiyle görevlendirilecekleri kurumlara atamaları yapılana kadar geçmiş oldukları evrelere vakıf olmak Osmanlı siyasi ve sosyal tarihine de farklı bir bakış açısı geliştirmemizi sağlayacaktır. Bu çalışmanın amacı, literatürdeki bu eksikliği giderecek şekilde arşiv kaynaklarına dayanan bir inceleme yapmak, devşirmeliğin sosyal ve siyasi hayatı etkileyen önemli bir bürokratik yapı olarak kurumsal tarihçesini çıkarmanın yanı sıra bu sistemi çocukların deneyimi üzerinden yeni bir metotla değerlendirmektir. Böyle bir çalışma sonrası devşirme sisteminden etkilenmiş ve modern-ulusçu devletlerin bakış açısıyla Osmanlıyı değerlendirmiş ve günümüzde devşirme kurumu üzerinden gelişen olumsuz bir kanıyı yaygınlaştırmış bir çok millet ile kültürlerarası diyalog başlatmanın bilimsel temellerini atmak daha uzun soluklu gayedir.