Akademik Veri Yönetim Sistemi
Milli Egitim Bakanlıgı Ilkögretim Genel Müdürlügü, Ilkögretim Programları ve Ders Kitaplarının Degerlendirilmesi ve Degerlendirme Sonuçlarının Ortaögretim ile Paylasılması Çalıstayı, Ankara, Türkiye, 21 - 23 Mayıs 2008, ss.582-585
İLKÖĞRETİM OKULLARI BEDEN EĞİTİMİ DERSİ ÖĞRETİM PROGRAMI İNCELEME RAPORU
Filiz YAYLACI[1]
Aşağıda program geliştirme açısından aşağıda bazı değerlendirmeler yapılmıştır.
A. ÖĞRETİM PROGRAMLARININ İNCELENMESİ
1. Öğretim Programlarının Eğitim Felsefesine Uygunluğu
a)İlköğretim Beden Eğitimi programı Türkiye Cumhuriyeti’nin gelecekte yetiştireceği insan profiline uygun olarak hazırlanmıştır. Milli Eğitim Temel kanununda ön görülen görev ve sorumlulukların bilincinde olan beden eğitimi öğretmenleri aracılığıyla ders içi ve ders dışı etkinlikler, öğrencilerin fiziksel, ruhsal ve zihinsel yapılarını geliştirmenin yanında, sportif yönlerini geliştirerek, ülkemizde genel bir spor kültürü oluşturmayı hedeflemektedir. Türkiye Cumhuriyeti’nin temel yapı taşları olan Atatürk İlke ve İnkılâpları doğrultusunda konulara yer verildiği görülmektedir. Ayrıca “Atatürk ve Spor “ ilişkisinin öğretmen merkezli değil bilakis öğrenci tarafından araştıran ve düşündüren bir boyutta programda yer verilmesi dikkat çekicidir. Ancak dersin kalitesinin 21. yüzyılın beklentilerine hazır olup olmadığı, gelecekle ilgili neler yapılması gerektiği, beden eğitimi alanında ulusal düzeyde eğitim standartlarının oluşturulmasını zorunlu kılmaktadır. Buna dayalı olarak okullarda öğrenciler için uluslar arası beden eğitimi ve spor standartları, öğretmenlerin mesleğe hazırlanmasında (YÖK Beden Eğitimi Öğretmenliği Lisans Programı) Beden Eğitimi Öğretmeni uluslar arası standartların oluşturulmasını gerekli kılmaktadır.
b)Yeni programda öğrenci merkezli, kişisel ve toplumsal gelişimi destekleyen yapılandırmacı yaklaşıma uygun bir anlayış benimsenmiştir. Böylece derslerde öğrenciler, kendi öğrenmelerini kendileri yapılandıracaklardır. Bu durum aynı zamanda çoklu zeka kuramının doğal olarak derslerde uygulanması anlamına da gelmektedir. Ancak psiko-motor becerilerin kazanılmasında geleneksel yöntemin lehine bir sonuç elde edilmiştir.
c)Yaklaşım çerçevesinde oluşturulan öğrenme alanları ve alt öğrenme alanlarının niteliği ve etkililiği ile bunların program içerisinde dağılım ağırlıkları neye göre yapılmıştır? Bu sorunun cevabı sınıfların düzeyine veya yaş gruplarına göre olduğu anlaşılmaktadır. Yeni Programda Beden eğitimi dersi iki ana boyutta yapılandırılmıştır. Bunlar; Hareket Bilgi ve Becerileri ile Etkin Katılım ve Sağlıklı Yaşamdır (MEB,2006,11). İlköğretim 1-2-3. sınıflarda temel hareket becerileri (7-9 yaş); 4 ve 5. sınıfta özelleşmiş hareket becerileri (10-11 yaş); 6-7-8. sınıflarda sportif hareket becerileri yoluyla yaşam boyu fiziksel etkinliklere katılma kazanımlarını elde edeceklerdir (12-14 yaş). Bu dağılımda görülen önemli bir nokta eski programdan farklı olarak sportif becerilerin ilköğretim birinci kademeden ikinci kademeye kaydırılmasıdır. Bu öğrenme alanlarının niteliği ve etkililiği ancak uygulamada yapılacak araştırmalar ile görülebilecektir.
d)Programın, dersin genel amaçlarından bazılarına; beden eğitimi ve spordan yararlanma, ritim ve müzik eşliğinde ders yapma, boş zamanlarını daha yararlı geçirme, görev, sorumluluk ve liderlik kazanma, dostluk ve arkadaşlıkları geliştirme, kendine güvenme ve karar yeteneklerinin geliştiği genel olarak ifadelerinden anlaşılmaktadır.
Programın, öğrencilerden ulaşmaları beklenen temel becerilerin çoğunluğuna uygun biçimde yapılandırıldığı söylenebilir.Öğrencilerin programla ulaşılması beklenen temel becerilerden ( Eleştirel düşünme, Yaratıcı düşünme, Problem çözme….) örneğin duygu yönetimi konusunda kim kazandıracak, nasıl kazanacaklar?
e)Öğrenme-öğretme süreçleri yapılandırmacı yaklaşıma ve kazanımlara uygun olarak oluşturulmuştur. Yeni program, öğrenci ve velinin “öğrenme sorumluluğunu” artırdığı göz önünde bulundurulursa öğrenme stratejileri konusunda bilgilendirilmelerini gerekli kılmaktadır. Öğrenme-öğretme sürecinde öğrencinin ve öğretmenin ayrı kılavuz kitapları olmadığına göre işbirlikli öğrenme başta olmak üzere problem çözme, gözlem, buluş, araştırma, sorgulama, uygulama, yorumlama ve açıklama yapmaları beklenmektedir. Ancak programdaki eğitsel oyunlar nedeni ile genel olarak öğrenciler uzun süreli öğrenme ortamında (sınıf, bahçe, proje) kendi kendilerine bırakılma problemi yaşayabilir. Böylece “topu alın, oynayın” mantığı işlemeye başlar. Dersi planlanma aşamasında öğrenme-öğretme sürecinin öğretmen ve öğrenci tarafından birlikte yapılması daha büyük önem kazanmaktadır.
Etkinlikler esnasında kullanılacak araç ve gereçlerin eksikliği noktasında,programın öğrencilere araç ve gereç yaptırmayı ders etkinliği olarak sağlıyor olması olumlu bir yön olarak görülmektedir. Günlük yaşamla ilgili ve beden eğitimi ve spora özgü araç-gereçlerin birlikte kullanımına özendirilmesi olumlu bir diğer yönüdür. Her ortamda mevcut şartlara cevap verebilecek araç ve gereçlere göre etkinlikler düzenlenebilecek esneklik tanınmıştır. Ayrıca bireysel ve takım halinde öğrenciye uygun ders plan ve program seçme özgürlüğünün tanınması üzerinde düşünülebilir.
f)Bu ders programında oluşturan kazanımların, ilköğretim öğrencilerin gelişim özelliklerine uygun olduğu anlaşılmaktadır. Birinci kademede özellikle fiziksel ve sosyal gelişim, ikinci kademede fiziksel gelişim ve duygusal gelişim birlikte desteklenmektedir. Programda kazanımlar; çağın ihtiyaç duyduğu bilgi, beceri, tutum ve değerleri taşıyan nitelikte olmakla birlikte “beden eğitimini tam olarak sağlayacak ya da beden eğitiminin nasıl yapılacağını öğretecek ve bu öğrettikleriyle bir yaşam boyunca çocuk ve gençlere rehberlik edecek bir Beden Eğitimi dersi” haline getirilerek dersin etkililiğinin artırılması gerekebilir. Programda bedensel hareketler ile dansın birleştirildiği etkinlik örnekleri, ergenliğe hazırlık ve baş etme yolları ile ilgili bir ifade eklenebilir mi? Birey için iyi olan nedir?
g)Program içerisindeki başlıklar uygundur. Kitap basımı ile ilgili bir kullanıcı olarak bazı noktaları ifade etme ihtiyacı duydum;
2. İçerik Açısından
a)Ders için önerilen etkinliklerden örnek olarak verilenler genel olarak yapılandırmacı yaklaşıma uygundur. Uygulamada yeni örneklerin öğrenciler ile birlikte geliştirilmesinde yarar vardır.
b)Programın kazanımlarının sınıf düzeyleri arasında öğrenci gelişimini destekleyen sarmal bir yapıda verilmiş olması, öğrencilerin gelişim düzeyine uygundur. 1987 Programı içerik yaklaşımı modül esasına dayalı iken 2006 Programı sarmal yapıda oluşturulmuştur. Sarmal yapı ile 1–3., 4–5. ve 6–8. sınıflarda aynı öğrenim alanları kullanılarak kazanımların içeriklerinin genişletilerek pekiştirilmesi ve önceki öğrenme temellerinin üzerine yenilerinin eklenmesi amaçlanmıştır.
c)Kazanımların zorluk derecesi göz önüne alınarak programda ifade edilen öğrenme alanı/ alt öğrenme alanlarının başlıkları altında aşamalı bir şekilde uygun olarak verilmiştir.
d)Önceki sınıfların konu ve kazanımları ile bilgi, kavram, ilke ve beceri bakımından gerekli bağlantılar sağlanmış binişiklik sağlanmıştır.
e)Kazanımların pedagojik ilkelere uygunluğu; Eğer öğretmen “öğretici” niteliğinden kurtulabilir ve yönlendirici/rehberlik edici olabilirse pedagojik anlamda programın kazanımları beklenen yönde olur.
f)Programda örnek olarak verilen etkinliklerin öğrenci düzeyine ve pedagojik ilkelere uygunluğu dikkat çekmektedir. Öğrenci açısından bakacak olursak; beden eğitimi dersinin genel sorunu olan, ancak öğrencinin en çok sevdiği “….maç yapma” isteği; programın geneli düşünüldüğünde çeşitli eğitsel oyunlar içine yerleştirilmiş ve takım ruhu kazandırılmaya çalışılmış görünmektedir.
g)Örnek olarak verilen etkinliklerin öğrencileri kazanımlara ulaştıracak nitelikte ve eğlendirici olduğu söylenebilir. Ayrıca Antalya ili için yaptığımız çalışmalar sonucunda öğrencilerin çeşitli spor (atletizm ve yüzme…vb.) branşlarını tanıma yönündeki bu istekleri, yeni programda (oyun, cimnastik, ritim ve dans, yüzme ve doğa etkinliklerine yer verilmesi) dikkate alınmıştır.
h)Kazandırılacak bilgi, beceri, tutum ve davranışlar; hem dersin yapısına hem de öğrencilerin yaparak ve yaşayarak öğrenmelerine destek verecek şekilde düzenlendiği anlaşılmaktadır.
ı) Kazanımlar diğer disiplinlerle/derslerle kaynaşıklığı, ilişkilendirmelerin geçerliği ve uygunluğu konusunda yeni programda Beden Eğitimi dersi ile Fen ve Teknoloji, Türkçe, Hayat Bilgisi, Matematik, Sosyal Bilgiler derslerinin kazanımları arasında bağ kurularak derslerin birbirlerini desteklemesi amaçlanmıştır. Öğrenciler ile yapılan görüşmelerde zaten Beden Eğitimi dersinin (enerjilerini bu derste harcayarak rahatladıkları…) diğer derslere programın amaçladığından farklı olarak katkı sağladığını belirtmişlerdir.
i)Her öğrenme alanı ve kazanımın en azından düşünme ve problem çözme metodu ile üst düzey beceriler kazandıracak ve geliştirecek nitelikte olduğu söylenebilir.
j)Konuların özellikle günlük hayatla bağlantılı olarak, bilimsel, sosyal ve kültürel boyutlarına dikkat edilerek oluşturulduğu söylenebilir.
k)İçerik eksikliği, eklenmesine veya çıkarılmasına şart gözüyle baktığınız kazanımlar; spor dalları ve sportif etkinliklerin uygulanması ile ilgili “öğretmenin geleneksel anlayışından niçin uzaklaşması” programın yapısına uygun olarak hangi sırada, nasıl ve nelere dikkat edilmesi gerektiğine ilişkin açıklama olabilir.
l)Programda öğretmeni geliştirmeye, tamamlamaya, uyarmaya yönelik olarak hazırlanan bilgilendirici metinler, açıklamaların varlığı ve yeterliliği uygundur. Bu konuda zümre toplantılarında öğretmenlerin programı birlikte tartışmaları ve birbirinin görüşlerine başvurmaları ve BESYO’lardan destek alarak kendilerini geliştirebilirler.
3. Öğrenci Özellikleri Açısından
a)Programın öğrencilerin ilgi, ihtiyaç, kabiliyet ve beklentileri gibi bireysel farklılıklarına cevap verecek yapıda oluşturulmuştur. Üstün yetenekleri öğrenciler için program neyi tavsiye etmektedir?
b)Birleştirilmiş sınıflarda uygulanabilirliği: Uygulayıcılardan elde edilen verilerin incelenmesi gerekmekle birlikte, teorik ve uygulama anlamında bireysel öğretime uygundur.
Program içeriği ile öğrencilerin bilgi ve beceri ihtiyaçlarının karşılandığı, sağlıklı yaşam, dengeli beslenme, etkinliklerin ders-okul içi-okul dışında düzenli yapılması, ilgi ve isteklerinin dikkate alındığı, yeteneklerinin keşfedilmesi çeşitli spor branşlarının kazanımı ve bazı etkinliklerle beden eğitimi ve spora ilişkin hayal, öneri ve beklentilerini karşılayacağı söylenebilir. Burada;
4. Program Zaman Açısından
a)Programda yer alan öğrenme alanları ve alt öğrenme alanların program içerisinde önerilen dağılımlarının süre açısından uygunluğu, b)Programda yer alan kazanımlar için ön görülen sürelerin uygunluğu: Zamana yayılmış olarak hazırlanan her bir öğrenme alanı ve kazanımların ilköğretim beden eğitimi ders saatinde uygulanabilirliği mümkündür. Program, sınıf öğretmeninin geçmişteki günlük plan yapma alışkanlıklara uygundur. Beden eğitimi öğretmeni açısından düşünüldüğünde fazla detaylı ve alışılmışın dışında görünmektedir. Bu açıdan bakıldığında beden eğitimi öğretmeni performansına ve kişisel çabalarına bağlı olarak süreyi kullanacaktır.
c)Ağırlıklı veya sadeleştirilmesi gereken kazanım ve başlıklar: Sportif etkinlikler daha açıklayıcı olmalıdır.
5. Program Ölçme Değerlendirme Süreçleri Açısından
a)Programda önerilen ölçme araçlarının amaca hizmet etmektedir. Yeni programla birlikte öğrencilerin “ödevi-yazılı yok, notları sözlü ve uygulamalı olarak alırlar.” cümlesi ile ifade ettiği ölçme ve değerlendirme değişikliğe uğramıştır. Bu doğrultuda öz değerlendirme, akran değerlendirmesi, grup değerlendirme, tutum ölçekleri, gözlem formları, kontrol listeleri, proje ve performans ödevleri, öğrenci ürün dosyaları vb. ölçme araçlarının kullanılması önerilmektedir.
b)Programda önerilen ölçme araçları uygulanabilirliği ve uyarlanabilir. Ancak okulun imkânları ve öğretmenin harcayacağı zaman ile doğru orantılıdır. Bazı şikayetler şimdiden okullardan gelmeye başlamıştır: Kağıt kullanmadan daha pratik yollarla değerlendirme, her kazanım ve öğrenci için değil, toplu değerlendirme çizelgesi olsun, Ürüne bakalım, sadece uygulama yapalım, veliye nasıl bilgi vereyim?, derse girdiğim şube/öğrenci/okul çok fazla, proje ve performans ödevi nasıl olacak?
c)Programda önerilen ölçme araçları ile yöntemlerin çeşitliliği biraz fazla olmakla birlikte zamanla pratik hale getirilebilir.
d)Programdaki kazanımların ve etkinlikler, ölçme ve değerlendirmenin 3 amacına hizmet etmektedir. Öğrenciyi tanıma, biçimlendirme ve değer biçmeye yönelik ölçme araçları mevcuttur. Bu anlamda öğretmenin ihtiyaca göre ölçme araçları geliştirmesi ve değerlendirmeye alması yararlı olur. Programın yapılandırmacı yaklaşım doğrultusunda süreç değerlendirmeyi önermekle birlikte elde edilen ürün de dikkate alınmalıdır. Geçmişte okullarda rehberlik hizmetleri alanında yaşanan “öğrenciye anket uyguladık, dosyasında duruyor…ama değerlendiremedik” mantığının yerleşmemesi için bu form ve
ölçeklerin değerlendirilmesi ve pratikte yorumlanarak öğrencinin gelişimine katkı olarak sunulmasına ihtiyaç vardır.
6. Program Görsel Açıdan: Kapak sayfasında yazı ile resimler birbirinden ayrılmalıdır.
Ara disiplin kazanım çizelgesinin sadeleştirilmesi (örnek sf.77 girişimcilik kazanımı mor renk ile belirtilmiş) ve bazı resimlerdeki görüntü kirliliğinin incelenmesi gerekebilir (sf. 216,217).
7. İlköğretim Beden Eğitimi Dersini İlgilendiren Diğer Başlıklar
Beden eğitimi derslerine 4 ve 5.sınıflarda branş öğretmenlerinin girmesi önemlidir. İlköğretim okullarında temel hareket eğitiminin başlama dönemi olan 1.2.ve 3. sınıflarda da çocuklarımızın gelişimleri açısından beden eğitimi öğretmenlerinin derse girmesi daha uygun olacaktır. “Nasıl bir öğretmen olmalıdır?” sorusuna yanıt öğretmen olarak hem alanında uzman hem de öğrencilere karşı saygılı davranması, istek ve önerilerini dikkate alması yönündedir. Beden eğitimi öğretmenleri ile sınıf öğretmenlerinin ve diğer branş öğretmenlerinin işbirliği yapması gereken noktalar bulunmaktadır. 2007 eğitim öğretim döneminde YÖK tarafından “Beden Eğitimi Öğretmenliği Lisans Programı” nda yapılan değişiklikler doğrultusunda aydın bir kişide bulunması gereken entelektüel donanım, kendisine söyleneni yapan teknisyen öğretmen yerine, problem çözen ve öğrenmeyi öğreten öğretmen olmalıdır.
Programla getirilen öğrenim standartları, aynı şekilde öğretmenler için de bazı öğretim standartlarının getirilmesini zorunlu kılmaktadır (Graham vd, 2001,669). Bunlar nelerdir? 1. Öğrencileri tanıma 2. Beden Eğitiminin önemi hakkında bilgili olma 3. Geçerli öğretim uygulamaları 4. Öğrenci merkezli eğitim 5. Öğrenciler için yüksek beklentiler 6. Öğrenme ortamı (zevkli,heyecanlı, macera dolu) 7. Öğrenciye uygun ders plan ve program seçme 8. Değerlendirme 9. Adil, Tarafsız, Saygın olma 10. Yansıtıcı uygulamaları ve profesyonel anlamda gelişmesi 11. Daha aktif yaşam biçimine geçme 12. Meslektaşlar ile işbirliği 13. Aile ve toplum ortaklığı
Sağlık kontrolü yapılmaması, derste ölümler; şiddete karşı çözüm yolu olarak görülmesi ancak sporda saldırı duygusunun ön plana çıkarılması; koştur-yarıştır anlayışında değişmenin olmaması; performans ödevleri olarak seçilen konuların öğrenciye katkısı; öğrenci başına düşen öğretmen sayısı; maç/turnuvaların olduğu gün derse girecek beden eğitimi öğretmeninin olmaması; dersi planlama; programlarının tanıtılması sorunu; ders dışı egzersizler; derslerin hava şartlarına göre işlenmesi; öğrenci sayısı ve ders işleme sahası göz önünde bulundurularak ölçme ve değerlendirmenin zorluğu; raporlu öğrenciler; öğretmenler tarafından pedagojik formasyonun öneminin anlaşılamaması; milli sporcu olup atanan öğretmenlerden elde edilen verimin değerlendirilmesi.
Geleceğe dönük olarak yukarıda sıralanan bazı sorunların tek çözümü öğretmen yetiştirme sisteminde ve ülkenin gerçeklerinde aranmalıdır.
[1] Akdeniz Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Yüksekokulu Beden Eğitimi ve Spor Öğretmenliği Bölümü Öğretim Üyesi